حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فاضلی، در نشست علمی «مروری بر اندیشه‌ها و میراث قرآنی شهید قاضی نورالله شوشتری» که در سالن نشست شیخ طوسی(ره) نمایندگی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در قم برگزار شد،  درباره اثر قاضی نورالله که به تازگی تصحیح و رونمایی شده است، گفت: نام کتاب «کشف‌القناع» است. البته خود مؤلف، کتاب را به این نام، نامگذاری نکرده است؛ بلکه این اثر در واقع حاشیه‌ای بر تفسیر بیضاوی است، ولی مؤلف در مقدمه می‌نویسد من این کتاب را نوشتم که «کشف‌القناع عما وقع فی تفسیر البیضاوی من خلل و زلل» باشد؛ یعنی می‌خواهم اشکالات تفسیری بیضاوی را بدون تعصب بیان کنم.

وی ابراز کرد: تفسیر بیضاوی کتابی بود که مورد توجه علما بود. مرحوم قاضی نورالله، بدون هیچ‌گونه تعصبی کتاب را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند؛ مجموعه‌ای که منتشر شده است، تا پایان سوره مائده است و ایشان دیگر پس از آن را نمی‌نویسند.

حجت الاسلام فاضلی ادامه داد: مجموعه‌ای که چاپ شده است، چهار جلد آن اختصاص به تفسیر بیضاوی دارد؛ البته با نقد بسیاری بر حواشی کسانی که بر تفسیر بیضاوی شرح یا حاشیه نوشته‌اند که از جمله شرح‌های بسیار مهم، شرح عصام‌الدین اسفراینی است. از این مجموعه ۷ نسخه موجود بوده است که ۵ نسخه آن در ایران و دو نسخه در خارج از ایران، یکی در پیشاور پاکستان و دیگری در کتابخانه مصر بود؛ همه این نسخه‌ها تهیه گردید تا بتوانیم کارتحقیق و تصحیح این اثر ارزشمند را به جامعه علمی تقدیم کنیم.

وی افزود: همانطور که اهل تفسیر می‌دانند، تفسیر از جمله علومی است که نیازمند تسلط بر علوم مختلف است. کتاب‌های به جای مانده از قاضی نورالله شوشتری که بیش از ۱۵۵ اثر از قاضی یاد شده است، نشان می‌دهد ایشان در علوم مختلف از ادبیات عرب، فقه، اصول، کلام، درایه و حدیث و غیره، تخصص داشته است.

این محقق ادامه داد: قاضی نورالله شوشتری، یک شخصیت جامع‌الاطراف و در تمام علوم مربوط به تفسیر ممتاز بوده است. ایشان در علم طب، ریاضیات و نجوم نیز کتاب دارد. این دانشمند، شایستگی‌های یک مفسر قرآن را دارد؛ وقتی به مباحث ادبی ایشان در این مجموعه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم ایشان به خوبی از عهده این موضوع برمی‌آیند. یا در بحث لغت، ایشان ادیبانه و عالمانه کلمات را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. به منابع لغت آگاهی بسیاری دارد و از بهترین منابع استفاده کرده است. همین‌طور در زمینه علم صرف و نحو و معانی و بیان به تمام این ابعاد توجه داشته و تفسیر خود را با توجه به این نکات نوشته است.

فرق تفسیر و تأویل

وی تصریح کرد: قاضی نورالله در زمینه علم فقه به مباحث جالبی پرداخته است؛ مثلاً درباره موضوع «آمین» در پایان سوره حمد بحث کرده که موضوعی اختلافی است؛ یا درباره اینکه حکم حد پس از توبه چگونه است. و یا به مباحث اصولی مثل حجیت اجماع پرداخته است. مرحوم قاضی به مباحث علوم قرآنی نظیر نسخ، متشابهات در قرآن، حکمت آنها،‌ علم تأویل قرآن، فرق تفسیر و تأویل نیز پرداخته و آن ها را در کتاب خود مطرح کرده است.

حجت الاسلام فاضلی افزود: عمده مباحث قاضی نورالله شوشتری در این کتاب، مباحث کلامی است. به طور مثال، درباره حشر جسمانی یا روحانی بحث کرده است. در پایان این بحث و پس از نقل سخنان علما و فلاسفه، اثبات می‌کند که حشر به استناد قرآن جسمانی است. درباره چگونگی جاودانگی بدن‌ها در بهشت بحث می‌کند. بحث از اینکه امامت از اصول دین است یا فروع دین، عصمت انبیا، حسن و قبح عقلی، لقاء و رؤیت خداوند و ... را هم مطرح می‌کند و با ادله عقلی درباره آن بحث و همچنین فرق بین شرک و کفر، چگونگی حیات شهید، رجعت، مهدویت و علم الهی را به تفصیل بررسی می‌کند.

وی با بیان اینکه«کشف القناع» مجموعه تفسیر کامل قرآن نیست، گفت: کتاب ایشان به فراخور شخصیت قاضی، کتاب ارزشمندی برای اهل علم و خصوصاً برای قرآن‌پژوهان قابل استفاده است. کتاب به زبان عربی است که ممکن است برای برخی مطالعه آن مشکل باشد. یک موضوع دیگر در این کتاب این است که چون به نقد اشاعره و معتزله پرداخته است، می‌طلبد که افراد اطلاعات خوبی درباره این گروه‌ها داشته باشند.

این مصحح و محقق بیان کرد: قاضی نورالله برای این کتاب، بیش از ۲۲۳ منبع مهم و دست اول را بررسی کرده است که برخی تاریخی، تفسیری، حدیثی و رجالی هستند. برخی از این منابع گاهی در دسترس ما نیست؛ مثلاً ایشان کتابی به نام «صحیفه الحقائق» را به سید مرتضی نسبت می‌دهد که ما در آثار او ندیدیم. عدم تعصب و عقل‌گرایی در این کتاب بسیار مشهود است و این موضوع امتیاز خاصی به این اثر می‌دهد.