جناب استاد به عنوان سوال اول، بفرمایید که پژوهش‌های انجام شده یا در حال انجام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در حوزه سیره پژوهی امام رضا(ع) چیست؟

 عنوان گروه ما، تاریخ اسلام است یعنی بیشتر تکیه ما بر همان دویست سال اول صدر اسلام است و تخصص دوستان هم بیشتر در حوزه تاریخ اهل بیت(ع) است. ما کلان طرحی را شروع کرده ایم به نام کلان طرح تاریخ اهل بیت(ع) که در این حوزه تقریبا نزدیک 12 امام را شروع کرده‌ایم و یکی از این کارها طبعا مربوط به امام رضا(ع) است که تقریبا یک پروژة 300 صفحه‌ای است و کار تمام شده الحمدلله، و همین بخش را تنظیم کرده‌ایم یعنی دو جا و  الان به عنوان منبع درسی هم در موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) و هم در حوزه‌های علمیه و تاریخ اهل بیت(ع) تدریس می‌شود و کاری که راجع به امام رضا(ع) شده کار وزین و جامع الاطرافی هست و سعی کرده‌ایم تنوع خوبی داشته باشد و هم به مواردی که در جاهای دیگر به آن نپرداخته اند را مورد توجه قرار دهی.

گاهی راجع به ائمه(ع) به عنوان یک مقوله تاریخی نگاه می‌کنیم که معمولا این صنف کارها در بازار و اینها خیلی زیاد است ولی تاریخ اهل بیت(ع) فراتر از یک انسان مادی است.

راجع به سیره امام رضا(ع) تا الان کاری که انجام شده هم امام رضا(ع) به عنوان یک مقوله تاریخی نگاه شده و که ایشان کی متولد شده و مراحل زندگی اش چی بوده و هم به عنوان یک شخصیت  فراماهوی و یک شخصیت معنوی و قدیس که سلوک اجتماعی حضرت(ع) مورد توجه و اقتدا می‌تواند واقع بشود و با این نگاه تقریبا تمام کتابهای روایی دیده شده و الحمدلله یک کار جامعی راجع به امام رضا(ع) انجام گرفته است که آمادة چاپ هست که تقریبا کار آن تمام شده و مجری این پروژه آقای مصطفوی بوده و طراح این کارش هم آقای توحیدی نیا بوده و در حال چاپ است.

در حوزه‌های دیگر مثلا تاریخ سیاسی اهل بیت(ع)، قطعا یک بخش مهمی از این تاریخ سیاسی، تاریخ سیاسی امام رضا(ع) است. چون بعد از امیر المؤمنین(ع) دیگر حکومتی نداریم که در مصدر به این صورت یک شخص مجری یا در سطوح بالا مثل ولیعهد یا خلیفه واقع بشود. سیره سیاسی امام رضا(ع) خیلی مهم است.

در سیره اجتماعی یک پروژة دیگری داریم با عنوان سیره اجتماعی اهل بیت(ع) که بخش قابل توجهی به امام رضا(ع) اختصاص پیدا کرده. عیون اخبار الرضا(ع) را نیز آقای توحیدی نیا انجام داده که مربوط به امام رضا(ع) است و بخش مهمی از آن اخبار امام کاظم(ع) در آنجا هست و یا مثلا ما در بخش امام جواد(ع) و امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) را مفصل پرداخته‌ایم یعنی امام رضا(ع) به خاطر تاریخی که دارد بالاخره مورد توجه واقع شده و در ایران بوده و کارهای فراوانی راجع به امام رضا(ع) صورت گرفته و ما الان در کار خود امام رضا(ع) در بخش امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) ما مفصل به امام رضا(ع) پرداخته ایم.

 حضرتعالی وضعیت سیره پژوهی امام رضا(ع) در داخل یا خارج کشور را چطور ارزیابی می‌فرمایید.

 ما راجع به کتابهایی که درباره سیره یا تاریخ امام رضا(ع) نوشته شده است 3 قسم تاریخ داریم، یک بخشی از اینها کتابهایی که توسط شیعیان در مصر و عراق و بحرین و مغرب و در خود حجاز نوشته شده است و اینها طبعا یعنی یک بخشی از آن مثل کتابهایی که در ایران نوشته می‌شود و خیلی تفاوتی ندارد و حالا زبان عربی یک زبان علمی مورد توجه ما واقع می‌شود  یک بحث دیگری است؛ یک سری کتابهای توسط اهل سنت نوشته شده است که  اینها بیشتر مصری‌ها هستند و مغربی ها و خود حجاز و سوریه است. اینها کتابهایی که در مورد اهل بیت(ع) نوشته شده. اینها به عنوان یک امام و معصوم به ایشان نگاه نکرده اند ولی حرفهای خیلی خوبی دارند. مثلا شما معالم الفتن سعید ایوب را نگاه کنید. مصری است. یا مثلا کتاب امام علی(ع) عبدالفتاح المقصود را نگاه کنید 11جلد کتاب درباره امیر المؤمنین(ع) دارد و فقط یک نکته اساسی متعرض نشده و آن هم وصایت امیر المؤمنین(ع) به عنوان وصی پیغمبر اکرم، ده یا دوازده جلد کامل نوشته هر کدامش 500 صفحه 600 صفحه هست که اوایل انقلاب او را دعوت کردند و به ایران آمد و مرحوم مطهری و بهشتی او را دیدند و عبدالفتاح عبدالمقصود یکی دو ماه ایران بود. به او گفتند یک چیزی راجع به غدیر بنویس رفت و نوشت ولی ناقص بود و یعنی این نگاه هایی که اینها دارند پس یک بخشی از نگاه‌های به عنوان معصوم و حجت الهی نیست و این یک سری کتاب‌های دیگری هم اینطوری است و راجع به امام رضا(ع) در مصر و در جاهای دیگر که علاقمند به امام رضا(ع) هستند نوشته شده ولی اینها به عنوان یک معصوم نگاه نکردند و کتابهایی که در خارج از کشور نوشته شده و به نظرم در خود لبنان، سوریه ، عربستان یا مصر است.

نمونه‌های زیادی از این کتابها در مغرب عربی و شبه قاره هند نوشته شده است. اینها هم شیعیان زیادی دارند و هم سنی هایی که علاقمند به امام رضا(ع) هستند. دیگری حوزه شرق آسیا و ماوراء النهر و ترکیه و بالکان و آمریکا و اروپا است. اینها هم راجع به امام رضا(ع) کتاب زیاد نوشته اند ولی نگاه‌ها نگاه شیعی مثل ایران نیست، البته گاهی اوقات کارهای عمیق بین شان پیدا می‌شود و گاهی اوقات تکراری است. آنهایی که معمولا کتابهای ایران را سرهم کرده اند و نوشته اند، برای اهل سنت است که توجه زیادی به حضرت رضا(ع) دارند. یک بخش دیگر هم برای مستشرقین است مخصوصا در دائره المعارف بریتانیکا و اسلام که راجع به امام رضا(ع) حرف زده اند.

اینها سه نوع نگاه دارند اولین نگاه اینها نسبت به شخصیت‌های برجسته شیعی مثل خود امیر المؤمنین(ع) ، امام حسن مجتبی(ع) و مخصوصا امام رضا(ع) که این سه شخصیت شخصیت هایی هستند که مورد توجه مستشرقین بوده و حرفهای فراوانی راجع به این سه امام همام دارند که البته یک بخششان مغرض هستند و یعنی نمی توانند حرفهای صادقانه‌ای نسبت به اهل بیت یا کلا راجع به شخصیتهای برجسته شیعی بزنند.

یک بخششان تکیه بر منابع اهل سنت دارند و صادقانه آمده اند کار کرده اند. خیلی منابع شیعی در دسترسشان نبوده یا بالاخره طوری بوده که مراجعه نکرده اند لذا برداشت‌های غلطی از شخصیت امام رضا(ع) پیدا کرده اند یعنی نگاه شان به امام رضا(ع) یک نگاه مادی گرایانه است و تفسیر مادی از شخصیت امام رضا(ع) دارند در صورتی که شخصیت معنوی و بی نظیر و معصوم امام رضا(ع) یعنی از دریچه مادی نمی شود نگاه کرد.

لذا بخشی از مستشرقین هم کتابهایی دارند و مقالاتی که راجع به امام رضا(ع) نوشته اند و از این باب، و یک بخش از برداشت هایشان غلط است و ما نمونه داریم که به منابع شیعی و سنی مراجعه کرده اند ولی برداشتشان از متن عربی برداشت غلطی بوده و درست برداشت نکرده و لذا در این قسمت در خارج از کشور درخصوص امام رضا(ع) به لحاظ شخصیت فوق العاده‌ای که دارند مورد توجه بوده و هم شیعیان و اهل سنت ومستشرقین در این سه حوزه راجع به امام رضا(ع) کارشده و منتهی برخی نگاه‌ها و برداشت‌های متفاوتی راجع به امام رضا(ع) شده که اینها جای کار دارد.

 به نظر حضرتعالی عرصه‌های جدید یا مفغول در حوزه سیره پژوهی امام رضا(ع) کدام هستند؟

 ما راجع به اهل بیت(ع) یعنی معتقدیم که قرائت شان از دین یک قرائت اصیل و نبوی است. در واقع وقتی می‌گوییم اهل سنت و شیعه دو قرائت از دین در مسائل اجتماعی و سیاسی و دینی دارند.  اما ما یک قرائت آن هم از اهل بیت(ع) داریم ولی اهل سنت یک قرائت دیگر. مرحوم آقای  علامه عسگری کتاب معالم المدرستین اش همین است و این دو قرائت را آنجا به تصویر کشیده اند. ببینید ما برای اینکه بتوانیم قرائت اهل بیت(ع) را به جامعه اسلامی و جهان معرفی کنیم ما باید دو مسئله را به اثبات برسانیم یکی مرجعیت علمی اهل بیت(ع) را ثابت کنیم که این مؤونه دارد یعنی اولا باید شاخصه‌های مرجعیت علمی اهل بیت(ع) را مشخص کنیم که چه شاخصه هایی برای مرجعیت علمی اهل بیت(ع) وجود دارد. دوم این که عرصه هایی که مرجعیت علمی داشته اند مثلا عرصه سیاسی عرصه‌های علمی عرصه‌های اجتماعی و...

واقعا این مسئله مغفول مانده چون قرائت اهل بیت(ع) غیر از قرائت مکتب خلفا است ولی این قرائت را نتوانسته‌ایم کامل معرفی کنیم که وقتی می گوییم اهل بیت، مرجعیت علمی دارند یعنی در عرصه‌های علمی و سیاسی و اجتماعی و عرصه‌های مختلف اهل بیت(ع) چگونه ورود پیدا کرده اند. چه عرصه هایی  بوده و مردم چقدر به ایشان مراجعه کرده اند و قرائت اینها در این عرصه‌ها چه بوده است. اینها جای کار دارد که خیلی کار نشده است. این  تحقیق می‌خواهد و لازم است که محققان و پژوهشگران بیایند و حول این مسئله کار بکنند.

در سبک زندگی امام رضا(ع) آثار زیادی نوشته نشده و وجود دارد ولی آثار خیلی بی رمق است و راجع به سبک زندگی امام رضا(ع) کار جدی صورت نگرفته و آثاری هم که وجود دارد به همه ابعاد زندگی امام رضا(ع) نپرداخته اند یا به عنوان یک مقوله تاریخی بخشی از زندگی امام رضا(ع) را به عنوان تاریخ کار کرده اند.

 اگر ما بخواهیم راجع به سبک زندگی امام رضا(ع) کار بکنیم باید مطالعه فراوان و پژوهش فراوان ، در بدنة تک تک روایات اهل بیت (ع) داشته باشیم و هم سبک زندگی و نگاه ایشان به مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی و معنوی و عبادی را استخراج بکنیم. صرفا با مراجعه به تاریخ نمی شود و ما کمتر به سراغ روایات رفته‌ایم و این است که باید تک تک روایات اهل بیت یک مطالعه فراوان در بدنة تک تک روایات اهل بیت(ع) باید کار بکنیم.

 شما هر روایتی که از امام رضا(ع) را نگاه کنید نگاه تمدنی دارد تک تک روایات نگاه تمدنی به مسائل دارند لذا سبک زندگی امام رضا(ع) کار نشده است. سیره اجتماعی خصوصا امام رضا(ع) خیلی قوی است و مطالب فراوانی داریم که در این مورد  کار نشده است. بخش مناظرات امام رضا(ع) خیلی به نظرم مهم است و هنوز جای کار دارد هم محتوا و هم روش امام رضا(ع) که کارهای سطحی صورت گرفته ولی این مناظرات و در سطح بین المللی بوده یعنی وقتی ما می‌گوییم مباهله، مباهله را ساده از کنارش نگذریم زیرا مسیحیان و یهودی‌ها و مسلمانان و کفار بوده اند پس یک مسئله بین المللی است.

در مناظرات امام رضا(ع) نیز همینطور است و مسئله، مسئله بین المللی است و نگاه امام یک نگاه جامعی است. قرآن وقتی می‌خواهد مثلا دعوت به مناظره می‌کند می‌گوید «الی کلمة سواءٌ بیننا و بینکم»، این کلمه سواء چیست؟ امام رضا(ع) وقتی مناظره می‌کند سراغ کلمه سواء می‌رود و امام رضا(ع) دقیقا کلمه سواء را بررسی می‌کند و دنبال یک زبان مشترک است.

اهل بیت(ع) این طور بودند مخصوصا بخش مناظرات که قوی ترین و شایع ترین مناظرات در بین ائمه(ع) برای امام رضا(ع) است زیرا در یک فضای حکومتی مطرح شده و همه ادیان حضور داشته اند.

مناظرات امام رضا(ع) هم درون دینی نیست و در جایگاه یک شخصیت فرادینی و بین المللی بحث می‌کند و این یعنی این که ما چطور با دیگران برخورد بکنیم که یک بحث خیلی مهم است. ما گاهی اوقات در مجموعه‌های شیعی که همه عالم و محقق هستند بلد نیستیم با خودمان چطوری بحث کنیم. اینها را باید دربیاوریم که اهل بیت(ع) با دوستانشان چطوری برخورد می‌کردند با دشمنانشان برخورد می‌کردند. به نظرم این بخش مناظرات مسئله خیلی مهمی است که واقعا مغفول مانده است.

در بحث زیارات امام رضا(ع) من اندک جستجویی در  منابع اهل سنت کردم  دیدم اهل سنت  به دو  مقوله در زیارت امام رضا(ع)  توجه کرده اند. مسئله زیارت امام رضا(ع) در منابع اهل سنت طرح شده و خودشان حتی به زیارت رفته اند ولی دو مقوله کمتر مورد توجه قرار گرفته است یکی زیارت کردن در منابع اهل سنت که خودشان به زیارت رفته اند.

یک مسئله دیگر که خیلی به نظرم مهم است بیهق است. بیهق در زمان امام رضا(ع) مثل قم برای اهل سنت بوده. شما ببینید بیهقی روایاتی که از اهل بیت(ع) دارد حدود 600-700 صفحه روایت از اهل بیت(ع) است ولی خلیفة الخیاط اصلا روایتی از اهل بیت(ع) ندارد در حالی که هم عصر امام رضا(ع) بوده. چرا؟ چون اینها نشناختند و معلوم می‌شود حضرت رضا(ع) از نیشابور که رد می‌شود خیلی از افرادی که حدیث سلسله الذهب نگاه کردند اینها اهل سنت هستند. به خاطر این است که علمای اهل سنت از بیهق با نیشابور و خراسان و جاهای دیگر ارتباط دارند و لذا ارتباط خود امام رضا، تعامل امام رضا(ع) با فرق کار شده و کارهای زیادی شده ولی بیهق در آن زمان خیلی مهم بوده و اهل سنت علمایشان خیلی آنجا حضور داشته اند و این جای کار دارد. این خیلی مسئله مهمی است مخصوصا وهابیت که به زیارت حساس هستند و خواجه محمد پارسا در فصل الخطاب اصلا آداب زیارت امام رضا(ع) را نقل می‌کند. اینها را در قالب کتاب در بیاوریم که معلوم بشود که اهل سنت گذشته خودشان را فراموش کرده اند در حالی که اینها به اهل بیت(ع) علاقمند هستند و تعامل خوبی با اهل بیت داشتند.

مسئله دیگر بررسی اصحاب سنی امام رضا(ع) است که حتی شیخ طوسی در کتاب رجالی خودش می‌گوید که احمد بن حنبل از اصحاب امام رضا(ع) است و تعاملات خوب علما با اهل سنت و اینها مثل شیخ مفید و اینها، و اینها همه برگرفته از سیره و سلوک اهل بیت(ع) است و لذا یک بخشی از اصحاب سنی امام رضا(ع) جای کار دارد که اگر کتابی یا کتابچه‌ای فراهم بشود بد نیست. یک بخشی هم راجع به خود ابوصلت هروی است. او هم در منابع اهل سنت و هم در منابع شیعه مورد مناقشه واقع شده علتش این است که خود ابوصلت هروی سنی بوده و همراه امام رضا(ع)بوده و حتی در فضائل خلفا؛ خلیفه اول و دوم، کتاب دارد.

یک زندگینامه برای ابوصلت هروی، نوشته شده ولی کتاب یک نگاه شیعی دارد و خوب به سوابق ابوصلت هروی توجه نکرده است که این تا چه مقطعی سنی بوده و چطوری گرایش به تشیع پیدا کرده در حالی که ما معرفی هایی که از ابوصلت هروی داریم به عنوان یک شخصیت شیعی معرفی کرده‌ایم. این که او گذشته سنی داشته و بعد شیعه شده و چطوری شیعه شده و بعد کتابهایی که داشته است و جرح و تعدیل هایش که باید بهش  انجام بدهیم و هم اهل سنت و هم مثلا شیعه آنها نگاه به قسمت شیعی اش می‌کنند و جرحش می‌کنند و آنهایی هم که در شیعه جرحش کردند و مناقشه کردند نگاه نسبت به سنی اش کردند و جرحش کردند.

یک کار جامعی که راجع به ابوصلت هروی انجام شده باشد و شخصیت واقعی قبل از شیعه شدنش و بعد از شیعه شدنش را نشان دهد وجود ندارد.

مسئله دیگر به عنوان آخرین پیشنهاد این است که آثار منتسب به حضرت رضا(ع) جمع آوری شده است. ببینید گاهی اوقات ما آثاری که منتسب به حضرت یا سایر اهل بیت(ع) است مطالب و روایاتی است که به اهل بیت(ع) نمی خورند و ما یک کار جدی‌ای که آن را تصفیه کرده باشد نداریم.

مقاله‌ای تحت عنوان ارزیابی آثار منتسب به امام رضا(ع) نوشته شده آقای فرامرز منوچهری است که منتهی این کار را باید یک مقداری جدی تر دنبال بکنیم چون برخی از آثار و روایاتی که منتسب به حضرت رضا(ع) هست جای تأمل و مناقشه دارد. ما اینها را یک پالایشی کنیم و آنهایی را که از امام رضا(ع) صادر نیست جدا بکنیم.

حضرتعالی چه آسیب هایی را متوجه سیره پژوهی امام رضا(ع) می‌دانید؟

 ما این مسئله برایمان مسلم است که دشمنان اهل بیت(ع) طراحی‌های زیادی کرده اند که بالاخره حقایق تاریخی در مورد اهل بیت(ع) پنهان بماند و این مسئله، مسئله بدون تردیدی است و حالا کجاهای کار سالم مانده و کجاهای کار را باید محققان از زیر خروارها مطالب انحرافی باید بیرون بکشند و اینها جز مسائلی است که بالاخره باید اصطیاد بشود. ما گاهی اوقات در بین انبوه روایات ما  روایات ناسالمی وجود دارد و این هیچ تردیدی درش نیست و لذا ما اولین کارمان این باشد که راجع به امام رضا(ع) ببینیم که مثلا راجع به شهادت امام رضا(ع) چه نقل قول هایی وجود دارد.

معلوم می‌شود که قبلا برای ما طراحی و برنامه ریزی کرده اند و روایاتی را درست کرده اند که حتی بعضی از بزرگان ما مثل شیخ صدوق راجع به این که امام رضا(ع) به شهادت رسیده تردید می‌کند و حتی شهید مطهری تردید می‌کند. این یعنی چی؟ یعنی این که اینها برای ما طراحی هایی انجام داده اند که بالاخره آن حقایق تاریخی در مورد اهل بیت(ع)  خیلی برای ما روشن نشود و لذا خیلی جای کار دارد و بالاخره یک آسیبی است که ما از بین این انبوهی از روایات، این روایات صحیح بیرون بیاید.

آسیب هایی سیره پژوهی امام رضا(ع) را چند دسته می‌دانم. یک سری آسیب هایی است که از ناحیه سیاست بوده و منجر به سانسور کردن اخبار اهل بیت شده است. شما می‌بینید نماز امام رضا(ع) را می‌خواستند سانسور کنند یا نماز باران را سعی کرده اند سانسور کنند و نگذارند امام رضا(ع) بروند نماز بخوانند. وقتی پای سیاست به میان می‌آید مناقب و فضائل اهل بیت(ع) کتمان می شود.

یک سری آسیب‌های عاطفی است. ما عواطفی نسبت به اهل بیت(ع) داریم که اینها موجب غلو شده یا منجر به غلو شده است. مقالات و کتابهای مستقل راجع به غلو نوشته شده است. آسیب سطحی نگری به سیره اهل بیت(ع) و عوام زدگی در این بخش خیلی زیاد است. گاهی بیان معجزات و مسائل خارق العاده گاهی اوقات موجب وهن اهل بیت(ع) می‌شود لذا آسیب‌های عاطفی موجب غلو و موجب عوام زدگی و سطحی نگری می‌شود ولی آسیب‌های سیاسی شامل پنهان کردن و  کتمان حقایق می شود.

آسیبهای تاریخی هم داریم مثل بی توجهی به شخصیت امام رضا(ع) که نوعا در منابع اهل سنت وجود دارد.

گاهی آسیبهای منابعی وجود دارد. گاهی اوقات راجع به سبک زندگی امام رضا(ع) کتابی بود، که استنتاج‌های خوبی هم کرده بود ولی تکیه اش بر یک سری منابع غیرقابل اعتماد بود لذا یک بخشی از آسیب‌ها در منابع است.

پس ما در سیره پژوهی امام رضا(ع) آسیب هایی در حوزه سیاست داریم، آسیبهای عاطفی داریم آسیبهایی در حوزه منابع داریم آسیب‌های تاریخی داریم و گاهی اوقات هم بی توجهی به زمان و مکان  در سیره اهل بیت با عث آسیب است. مثلا می‌گوییم امام رضا(ع) فرموده اند که به اتراک زن ندهید از خوزی‌ها غذا نگیرید خب وقتی می‌گوییم امام رضا(ع) چنین فرمایشی کرده این مربوط به یک دوره خاص و موقت است. طبیعتا ترک ها یا کردها می‌گویند چه گناهی کرده‌ایم!؟ ببینید ما باید به زمان توجه کنیم ایم خبر خوزی‌ها مربوط به یک زمان خاص است که آنها شیعیان را اذیت می‌کردند و حضرت فرمودند از اینهایی که شیعیان را اذیت می‌کنند گوشت نخرید. این مربوط به خوزی‌های آن دوره بوده نه هر خوزی، بلکه خوزی‌های همان منطقه و همان دوره و همان افرادی که شیعیان را اذیت می‌کرده اند.

یا درخصوص کردها مطلبی فرمودند. در کجا؟ در همین منطقه و همین افرادی که دارند اذیت شیعیان را می‌کنند. از اینها زن نگیرید و با آنها تعامل نکنید. اینها مربوط به یک زمان و مکان خاص است ولی ما گاهی اوقات  مسائلی که خاص به زمان و مکان است را تعمیم می‌دهیم و این هم یکی از آسیب هایی است که در این حوزه وجود دارد.

شما مستحضر هستید که چقدر پایان نامه راجع به امام رضا(ع) وجود دارد ولی چه مقدار از این پایان نامه‌ها به درد ما می‌خورد؟ قطعا 50 درصد این پایان نامه‌ها را  کنار هم دیگر بگذارید تکراری است و حرف نو خیلی کم وجود دارد.

راجع به امام رضا(ع)، کار زیاد شده ولی کار جدی انجام نشده و یکی از اشکالات و آسیب‌ها، تکراری بودن کارها است. باید پروژه‌های دراز مدت در این موضوع انجام شود.

الان چقدر آدم مدعی اند که راجع به اهل بیت(ع) اطلاعات دارند ولی چند درصد از اینها کار فنی و حرفه‌ای انجام داده اند؟ ما الان متخصص امام رضا(ع) داریم یا خیر؟ متخصص امام کاظم(ع) داریم یا خیر؟ در خارج از کشور محققان - معاذالله البته قابل مقایسه نیست- راجع به فلان حشره یک متخصص دارد و بیست سال کار کرده است. راجع به مورچه موریس مترلینگ، 50 سال را گذاشته برای مورچه که مورچه‌ها زندگی شان این است ولی امام حجت خداست یک گنجینه بسیار فوق العاده‌ای است ولی ما یک متخصص مثلا در باره امیرالمؤمنین(ع) نداریم یک متخصص امام حسن(ع) نداریم یک متخصص امام رضا(ع) نداریم.

به نظرم یکی از کارهایی که آستان قدس رضوی می‌تواند انجام بدهد این است که افراد متخصص تربیت کنند. وقتی در غرب برای مورچه کسی 50 سال وقت می‌گذارد آیا ما برای امام رضا(ع) نباید 500 وقت بگذاریم و ده بیست متخصص تربیت کنیم؟

 من همینجا از فرمایش حضرتعالی استفاده می‌کنم؛ فعالیت‌های آستان قدس رضوی را در زمینه سیره پژوهی امام رضا(ع) چطور می‌بینید؟

 ببینید الان خیلی از ما راجع به امام رضا(ع) کتاب نوشته‌ایم ولی برای مردم سهل الوصول نیست در حالی که این کار را می کنیم که در اختیار مردم بگذاریم و همه از آن استفاده کنند. یکی از ویژگی‌های خوب آثار آستان قدس رضوی این است که هم کارهای فراوانی برای امام رضا(ع) انجام داده، هم کارهایش متنوع و زیاد است و یکی هم اینکه سهل الوصول و در دسترس مردم است. به نظرم این حسن آثار آستان قدس رضوی است که البته باز هم جا دارد که این آثار مقداری فراوان تر و دسترسی مردم به اینها آسان تر بشود.

 یکی از حوزه‌های جدید مطالعاتی حوزه مطالعات میان رشته‌ای هست. شما چه اولویت‌ها و یا موضوعاتی را برای پژوهش در عرصه مطالعات بینارشته‌ای با توجه به حوزه تخصص خودتان در سیره پژوهی رضوی پیشنهاد می‌کنید؟

 حقیقتش این است که یک دهه بیشتر نیست که مطالعات بین رشته‌ای یا همان تاریخ مضاف وارد ادبیات پژوهشی کشور شده و ما در این حوزه واقعا فقیر هستیم. ما فقط یاد گرفته‌ایم بنویسیم که امام رضا(ع) کی متولد شد و کی به خراسان آمده و کی به شهادت رسیده و چه کسی ایشان را به شهادت رسانده و از این مطالب بیرون نرفته‌ایم و سنتی می نویسیم.

ما به رشته‌های دیگر و خارج از تاریخ توجه نکرده‌ایم و به نظرم بسیار مهم است که ما در حوزه تاریخ با رشته ای به صورت مضاف کار بکنیم مثلا با جامعه شناسی ممزوج کنیم با روانشناسی با قرآن با رشته‌های دیگر... اینها را تلفیق بکنیم. اگر مثلا سیره اجتماعی امام رضا(ع) را  با گروه جامعه شناسی کار بکنیم. آنها فاکتورها و شاخص هایی اجتماعی دارند که ما در تاریخ آنها را نداریم. در روانشناسی همین طور. ما نیازمند هستیم که سیره اهل بیت(ع) را با شاخصه های تمدنی بررسی کنیم. نگاه قشری و سطحی به روایات اهل بیت راهگشا نیست.

 در پایان اگر نکته‌ای به عنوان تکمله دارید  بفرمایید؟

 تشکر می‌کنم و خیلی منت سر ما گذاشتید که ما را در دهه کرامت در این که کاری برای امام رضا(ع) انجام می دهید سهیم کردید و افتخاری برای ما است. ان شاء الله خداوند متعال توفیق تان بدهد. از شما و همکاران محترمتان در دفتر قم بنیاد تشکر می کنیم.

ما هم به نمایندگی از بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی از حضرتعالی و مجموعه محترم گروه تاریخ پژوهشگاه تشکر می‌کنیم و برای شما آرزوی توفیق و سعادت و سلامت داریم.