با توجه به پژوهش‌ها و مطالعات جنابعالی در خصوص مسجد گوهرشاد، لطفا در خصوص موقعیت بنای تاریخی این مسجد و تاریخ ساخت آن توضیحاتی بفرمایید.
این بنای تاریخی در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. این مسجد در سال 821 قمری، به دستور بانو گوهرشاد، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان از امرای جغتایی، همسر شاهرخ، فرزند امیر تیمور گورکانی توسط معمار معروف ایرانی، قوام‌الدین شیرازی، با به‌کارگیری سبک معماری دوران تیموری ساخته شد.
چرا مسجد گوهرشاد به شاهکار دوره تیموری مشهور است؟
کاشی‌کاری و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد به قدری ظریف و زیباست که با عنوان شاهکار معماری ایرانی در دوره ی تیموری مشهورشده است و از نوع مساجد کلاسیک و 4 ایوانی می باشد. بنای عظیم مسجد، به شیوه معماری مشرق زمین به صورت حجیم‌سازی و سازه چهارایوانی با آجرها و مصالح ساختمانی قرن نهم ساخته شده است و می‌توان گفت یکی از شاهکارهای معماری دنیاست. طاق‌های گنبدی‌شکل مسجد و مناره‌های آن با ویژگی و تزئینات خاص و با استفاده از سبک مقرنس، همچنین نقوش و خطوط دیوار بر روی زمینه گچی و معرق‌کاری ممتاز عصر تیموری، جلوه‌های بی‌نظیری از هنر ایرانی را در قلب حرم مطهر به نمایش گذاشته است.
قوام‌الدین سازنده مسجد گوهرشاد این بنای تاریخی را با چه سبکی ساخته که آن را در مقایسه با سایر مساجد ممتاز کرده است؟
قوام‌الدین با نگاه برگذشته، مسجدی با دو نوآوری ویژه در آن دوران، این بنا را ساخت. اولین نوآوری، مناره‌های مسجد گوهرشاد است که از روی زمین برمی‌خیزند نه از روی ایوان. دومین نوآوری در خصوص گنبدِ مسجد گوهرشاد است. گنبد مسجد گوهرشاد برخلاف مساجد دیگر که بر روی گنبد‌خانه‌ی چهارگوش احداث می‌شوند، بر روی ایوانی مستطیل شکل احداث شده است.
از ویژگی‌های این مساجد برایمان بگویید؟
این بنای باستانی، نمونه کامل و برجسته هنر ایرانی به شمار می‌رود که تمام خصوصیات و ویژگی‌های معماری سنّتی در آن به کار رفته است. به ویژه ایوان جنوبی مسجد به نام ایوان مقصوره، با حدود 500 مترمربع مساحت، 37متر طول و 5/25 مترارتفاع، از باشکوه‌ترین ایوان‌های مسجد است. ضلع‌های مسجد، همه با کاشی‌های معرق نفیس آراسته شده است و در تمام دیوارها و غرفه‌های آن اسماءالله و آیات قرآن و احادیثی که بعضی مربوط به مسجد است، وجود دارد .کتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر، فرزند گوهرشاد که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می‌کند و تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در این کتیبه به چشم می‌خورد. محراب، یکپارچه از سنگ مرمر با تزئینات و کنده‌کاری و کتیبه‌ای در میان مقرنس‌کاری‌های آن و نمایان‌گر هنر آن دوران است. بنای مسجد شامل 8 ایوان بزرگ و 7 شبستان است. گنبدخانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را مرتبط می‌کند. ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، ایوان شیخ بهاءالدین نام‌گذاری شده است.
همان گونه که می‌دانیم بسیاری از بناهای تاریخی متاسفانه نتوانستند از گزند بلایای طبیعی در امان بمانند و دچار آسیب شدند، آیا مسجد گوهرشاد نیز توانسته از این بلاها در امان بماند؟
خیر. این مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است؛ از جمله در زمین‌لرزه سال 1084 هجری قمری ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت. مرمت‌های دیگر مسجد، پس از گلوله باران روس‌ها در سال 1330هجری قمری بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد انجامید. گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد نیز در سال 1339هجری قمری مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.
با چه انگیزه‌ای دست به قلم برده و کتاب «مسجد گوهرشاد در آینه هنر» را به زیور چاپ آراسته اید؟
انتشار کتاب دوجلدی «مساجد تاریخی خراسان» یکی از پژوهش‌هایی است که به همت گروه فرهنگ و سیره رضوی در سال‌های 93 و 94 نگارش یافت و کتاب «مسجد گوهرشاد در آینه هنر» سومین اثری است که کار تدوین آن انجام شده و در مرحله چاپ قرار گرفته است. این اثر به جنبه‌های هنری مسجد گوهرشاد اعم از تزئینات و سازه‌ها و همچنین وضعیت مسجد و سیر تحول تزئینات می‌پردازد.
این کتاب با چه ویژگی‌هایی به چاپ رسیده است؟
بیش از300 طرح، نقش و عکس در این کتاب ارائه شده است و برخی از بخش‌ها همچون کتیبه‌ها و تزئینات مربوط به ایوان مقصوره برای نخستین‌بار در این اثر معرفی شده است.
لطفا در خصوص شیوه نگارش این کتاب نیز توضیحاتی بفرمایید ؟
این طرح با سه نگرش تاریخی- تکاملی، سبک‌شناسانه و اقلیمی تهیه و تدوین شده است و در نگارش آن، از اسناد تاریخ نوشته‌های باستان‌شناسی نیز بهره برده‌ایم. در این اثر وضعیت مسجد گوهرشاد و همچنین تزیینات و ملحقات بنای مسجد و قسمت‌های مختلف بنا از جمله نقوش و کتیبه‌ها در قالب عکس‌های جدید ارائه شده است.