نشست «تحریف در گفتمان بصری عاشورا» با حضور دکتر مصطفی لعل شاطری (پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی در حوزه تاریخِ هنر شیعی)، دکتر علی بوذری (عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر تهران)، دکتر مصطفی گوهری فخرآباد (عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی) و دکتر مرتضی انفرادی (مدیر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهشهای اسلامی) در راستای کرسی‌ها و نشست‌های علمی گروه سیره و فرهنگ رضوی برگزار شد.
مصطفی لعل شاطری، در ابتدای این نشست مجلس قاسم بن حسن(ع) را موردبررسی قرارداد و گفت: مجموعه گزارش‌های ارائه‌شده در منابع موثق تاریخی در خصوص زندگانی قاسم بن حسن(ع)، حضور در واقعه عاشورا و نحوه شهادت او، بسیار محدود است.
وی ابراز کرد: در کتاب روضة الشهدا که مقتلی از حسین واعظ کاشفی و بخش عمده آن دربردارنده سرگذشت امام حسین بن علی(ع) و وقایع حزن‌انگیز کربلا است، به‌یک‌باره شاهد این جریان هستیم که حجم زیادی از اطلاعات در خصوص قاسم بن حسن(ع) به گفتمان مکتوب شیعی وارد می‌گردد که شامل مواردی همچون اذن خواهی قاسم بن حسن(ع)، ازدواج، جنگیدن و شهادت او است.
این پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی ادامه داد: باوجوداینکه در منابع اولیه صرفاً اشاره‌شده است که قاسم بن حسن(ع) پس از ورود به میدان جنگ در اندک زمانی به شهادت رسید، اما مؤلف روضه الشهدا بحثی با عنوان مبارزه قاسم با فرزندان ازرق شامی و سپس ارزق که از دلیران سپاه ابن سعد بوده است را برای نخستین بار، مطرح می‌نماید.
وی تصریح کرد: مبنی بر این گفتمانِ مکتوبِ ارائه‌شده از سوی کاشفی در اواخر دوره حکمرانی تیموریان (910ق)، در دوره قاجار این گفتمان مبدل به گفتمان بصری شد و عهده‌دار این جریان، هنرمندی به نام میرزاعلی قلی خویی به‌عنوان بزرگ‌ترین تصویرساز کتاب‌های چاپ سنگی در دوره قاجار (دوره فعالیت 1264 تا 1272 قمری) بود. این هنرمند در حوزه تصویرسازی مضامین مختلف به فعالیت پرداخت و دراین‌بین مضامین عاشورایی تولیدی از سوی او به‌عنوان الگوی سایر هنرمندان قرار گرفت.
لعل شاطری که در سال جاری احیای سه کتاب طوفان البکاء، اسرارالشهاده و ماتمکده به کوشش او صورت پذیرفته است، افزود: در دوره قاجار جریانی مبنی بر تولید مراثی حسینی آغاز گردید که نمونه‌های مشهود و مورد استقبال آن طوفان البکاء، اسرارالشهاده و ماتمکده بود. این آثار ضمن برخورداری از مضامین عاشورایی، با تکنیک چاپ سنگی برای اولین بار از میرزاعلی قلی خویی تصویرسازی شد. دراین‌بین یکی از مجالس تکرارشونده، مجلس اذن خواهی، ازدواج و به‌ویژه جنگیدن و مبارزه قاسم بن حسن(ع) است. دراین‌بین موضوع حائز اهمیت ورود تحریفاتی جدید از سوی خویی است، به این معنا که علاوه بر تداوم تحریفاتِ مذکور در روضه الشهدا، به تقویت آن نیز پرداخته است.
این پژوهشگر که به‌صورت متمرکز در حال مطالعه بر آثار علی‌قلی خویی است، در پایان افزود: دلیل اصلی استقبال از تصویرسازی‌های عاشورایی و به عبارتی توجه به گفتمان بصری عاشورا را سواد اندک جامعه دوره قاجار دانست و گفت: کتاب‌های چاپ سنگی از این قابلیت برخوردار بودند که تصاویر در آن قرار گیرد و متعاقباً وقایع را در کوتاه‌ترین زمان ممکن در ذهن مخاطب احیا کنند. دراین‌بین میرزاعلی قلی خویی ضمن تأثیرپذیری از متن روضه الشهدا مبارزه قاسم بن حسن(ع) با ازرق و پسرانش را به‌گونه‌ای تصویرسازی می‌کند که تداعی‌کننده آرمان‌های جامعه و منطبق با خواستِ فزاینده مخاطبین بود که تا حد زیادی این جریان منبعث از بر هنجارهای حاکم بر جامعه و نیز نگرش‌های هنری خویی بود.
مصطفی گوهری فخرآباد عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی نیز در ادامه این کرسی علمی-ترویجی به جایگاه کتاب روضه الشهدا و نیز تحریفات موجود در این کتاب و به‌ویژه مجلس قاسم بن حسن(ع) اشاره‌کرده و این کتاب را موردنقد و بررسی قرارداد.
وی بیان کرد: باید به این نکته توجه داشت که ریشه تحریفات واردشده در کتاب روضه الشهدا به‌پیش از آن برمی‌گردد و کاشفی نویسنده آن نیز به این موضوع اشاره دارد که برای نگارش این کتاب به منابعی رجوع کرده است، اما این منابع در حال حاضر در دسترس نیست و به‌مرورزمان از بین رفته‌اند.
علی بوذری عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر تهران، نیز در ادامه به تصویرسازی مذهبی در دوره قاجار اشاره کرد و گفت: تصویرسازی مذهبی در این دوره زمینه‌های وسیعی را شامل می‌شده است که می‌توان آن‌ها را به بخش‌های گوناگونی تقسیم کرد که یکی از این بخش‌ها را می‌توان تصویرسازی عاشورایی دانست.
وی درزمینهٔ فرهنگ بصری عاشورا کتاب طوفان البکاء را در زمره آثار حائز اهمیت تصویرسازی مذهبی با تکنیک چاپ سنگی دانست و افزود: این کتاب بالغ‌بر 50 بار در دوره قاجار تصویرسازی شده است و تصویرسازی‌های موجود در آن از ظرفیت‌های بسیار مطلوبی درزمینهٔ پژوهشهای علمی برخوردار است.