کتاب «منتهی المطلب فی تحقیق المذهب» به چه مباحثی می‌پردازد؟
علامه در این كتاب مذاهب همه مسلمانان را در احکام ذكر كرده و آن‌ها را موردبررسی قرار داده و اقوالی را كه قبول ندارد با دلیل رد كرده است. در مقدمه كتاب، بحث نیاز به علم فقه، موضوع علم فقه، مبادی، مسائل و تعریف علم فقه را آورده و دلیل وجوب تحصیل این علم را بیان فرموده است.
این كتاب با این سبك در نوع خود بی‌نظیر بوده و مؤلّف چیزی را كه اعتقاد داشته و موردقبولش بوده با دلیل اثبات كرده و دلایل مسئله را بیان نموده و اقوال مخالفین را با دلیل و برهان رد كرده است. این كتاب درواقع فقه استدلالی و فقه مقارن محسوب می‌شود.
مؤلف ابتدا فتوای خودش را بیان و بعد فتوای فقهای امامیه را آورده و به ذكر اختلاف آراء پرداخته و سپس آراء موافق و مخالف فقهای امامیه را با فقهای مذاهب عامه ذكر می‌فرمایند.
این کتاب پیرامون چه مباحث و موضوعاتی به چاپ رسیده است؟
موضوع این کتاب، فقه مقارن (فقه شیعه و اهل سنت) است. لازم است در مورد فقه مقارن توضیح مختصری داده شود؛ فقه مقارن عبارت است از بیان اقوال و آراء فقها و مقایسه آن و ترجیح یکی از اقوال با دلایل متقن، فقهی شیعه در موضوع خلافیات یا فقه مقارن کتاب‌ها و رساله‌های زیادی نوشته‌اند اولین فقیهی که با این روش کتاب نوشت مرحوم شیخ مفید و پس‌ازآن سید مرتضی و شیخ طوسی است و پس از مرحوم شیخ طوسی مرحوم علامه حلی است.
این کتاب یک دوره کامل فقه استدلالی ـ مقایسه‌ای است. مؤلف در مقایسه آرای فقها ابتدا سخن یک فقیه یا دیدگاه جمعی از فقها را در موضوع موردبحث،مطرح می‌کند و دیدگاه خود را نیز در ضمن یا قبل یا پس از آرای دیگران بیان‌می‌کند. سپس اشکال‌های فرضی درباره دیدگاه خود را مطرح می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد. در مرحله بعد دلایل مخالفان را طرح کرده و با استدلال آن‌ها را ردمی‌نماید. شیوه استدلالی مؤلف نیز بسیار محکم و استوار است و بر مبنای کتاب و سنت ارائه می‌شود. مصحّحان در تصحیح این اثر از نسخه‌های مختلف بهره برده‌اند. آیات قرآن،روایات شیعه و اهل سنت از منابع روایی و اقوال فقهای شیعه و سنت در پایان کتاب استخراج‌شده است.
علامه حلی دو کتاب بسیار ارزشمند با عنوان «تذکره الفقها» و دیگری با نام «منتهی المطلب فی تحقیق المذهب» را تألیف کرده است.
آیا این کتاب که توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی به چاپ رسیده است در مجامع علمی حائز رتبه شده است؟
بله. کتاب «منتهی المطلب فی تحقیق المذهب» در سال 72 کتاب سال و در سال 79در سومین همایش کتاب برگزیده حوزه علمیه قم با رتبه دوم از سوی هیئت‌داوران برگزیده شد این کتاب همچنین در سال 88 برای پنجمین بار به زیور چاپ مزین شده است.
لطفاً کمی در خصوص زندگینامه علامه حلّی نیز توضیحاتی بفرمایید؟
ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی، معروف به علامه حلّی، از فقیهان اصولی شيعيان در قرن هفتم و هشتم قمری بود. وی در شب جمعه 27 ماه رمضان سال 648 هجری در شهر حله در خانه علم و معرفت دیده به جهان گشود.او چند سال بیشتر نداشت که باراهنمایی پدرش برای یادگیری قرآن به مکتب رفت و خواندن و نوشتن را در مکتب آموخت، ولی به این مقدار راضی نشد و نزد استادی به نام محرم رفت و کتابت خط را نزد او فراگرفت. سپس مقدمات و ادبیات عرب و علوم فقه، اصول فقه، حدیث و کلام را نزد پدرش شیخ یوسف سدید الدین و دایی‌اش آموخت. او در ادامه علوم منطق، فلسفه و هیئت را نزد استادان دیگرش به‌ویژه خواجه‌نصیرالدین طوسی فراگرفت.
پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ قمری که مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت، شاگردان وی و دانشمندان حله پس از جستجوی فردی که شایستگی زعامت و مرجعیت شیعیان را داشته باشد، حلی را برای این امر مهم مناسب یافتند و او در ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت. مرتضی مطهری او را اولین کسی می‌داند که از کلمهٔ «مجتهد» در فقه شیعه استفاده کرده است.
در خصوص ورود علامه به ایران نیز توضیح دهید؟
تاریخ دقیق ورود او به ایران مشخص نیست اما احتمالاً سال‌های بعد از ۷۰۵ قمری بوده است که او به دعوت الجایتو از پادشاهان سلسله ایلخانیان که حاکم بر ایران بودند به ایران دعوت می‌شود.
او بانفوذ زیاد در سلطان وی را به برگزیدن مذهب شیعه دعوت می‌کند و پس از مناظراتی كه با علمای بزرگ مذاهب چهارگانه اهل سنت برگزار می‌كند، سلطان مجاب می‌شود كه مذهب شیعه را برگزیند و نام خود را از اولجايتو به سلطان محمد خدابنده تغییر می‌دهد و تشیع را در ایران رواج می‌دهد؛ که از آن روز تا زمان مرگ سلطان محمد خدابنده علامه در ایران می‌ماند و به گسترش مذهب تشیع می‌پردازد.
حلی پس از مرگ سلطان محمد خدابنده در سال ۷۱۶ قمری به شهر حله بازگشت و تا آخر عمر در آنجا اقامت کرد و سرانجام در ۲۱ محرم ۷۲۶ در سن ۷۸ سالگی درگذشت و در حرم علی بن ابی‌طالب به خاک سپرده شد.