باران‌هاى سيلابى تمام سطح كره زمين را از آب پوشانده بودند؛ بیست و پنجم ماه ذی‌القعده آب‌ها کم‌کم فرو نشستند و خشكي‌ها به تدریج از زير آب، سر بر آوردند؛ سرزمين مكه، طبق روايات اسلامى، نخستين نقطه‌اى بود که از زير آب سر بر آورد. این روز در روایات ما به عنوان روز مبارکی معرفی شده و دستاوردهایی برای این روز داده شده است تا شکرانۀ این نعمت بزرگ را به جای آوریم و به خاطر بسپاریم که زمین همواره به این شکل نبوده است. برای آشنایی با این روز پر نعمت الهی با دکتر مرتضی انفرادی؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر گروه فرهنگ و سیرۀ رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت‌وگویی انجام دادیم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد.
علت گرامی داشتن روز دحوالارض در احادیث ائمه‌معصومین(علیهم السلام) چیست؟
روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده بنابر روایات معتبر به نام دحوالارض نامیده می‌شود، واژه "دحو" به معنای گسترش بوده و در نتیجه دحوالارض به معنای بسط و گسترش زمین است؛ به همین مناسبت در بیان ائمه‌معصومین(علیهم السلام) این روز با انجام اعمالی مستحبی گرامی داشته می‌شود. برای این روز چند عمل مانند غسل، نماز ویژه، دعای مخصوص روز دحوالارض وجود دارد و همچنین روزه در دحوالارض بسیار تاکید شده و چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) نیز در این روز، صائم بودند و روز دحوالارض را روز رحمت می‌دانستند. در روز دحوالارض زیارت امام رضا(علیه السلام) از برترین اعمال و مؤکدترین کارهای مستحبی بوده که در کتاب مفاتیح‌‌الجنان به آن اشاره شده است.
امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «زمین از زیر خانه خدا پهن شد تا اخلاق محور زندگی متعالی انسان‌ها در این عالم جدید باشد». با توجه به این روایت بفرمایید چرا آفرینش زمین از زیر کعبه مصداق عینی رجوع انسان به اخلاق است؟
در آیات قرآن یکی از اوصافی که خداوند برای کره زمین بیان فرموده، واژه ذلول است که به معنای آهسته، رام و آرام است. طبق این آیه قرآن، زمین محل آرامش است و انسانی که نماینده خدا در زمین است باید به سوی آرامش، صلح محوری و متخلق شدن به اخلاق الهی گام بردارد. از سوی دیگر از آنجا که دحوالارض به معنای گسترش زمین است، می‌توان برداشت کرد که بسط و گسترش اخلاق نیز مصداق توجه انسان به این مقوله مهم است. تمام ائمه‌معصومین(علیهم السلام) مظهر اخلاق بوده‌اند و بلکه اسوه کامل اخلاقی محسوب می‌شوند و در احادیث نبوی نیز رسالت پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بسط و گسترش مکارم‌اخلاق بوده است. لذا ارتباطی هماهنگ بین خلقت زمین و انسان وجود دارد کما اینکه در آیات قرآن نیز به توجه و تفکر در آفاق و انفس برای رسیدن به معرفت الهی تأکید شده است.
روایت تقارن روز ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با روز دحوالارض تا چه میزان معتبر و مستند است؟
برای روز ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در احادیث، مصادیق متعددی را بیان کرده‌اند که یکی ازآنان روز دحوالارض است؛ اما به نظر می‌رسد از نظر علم حدیث و با توجه به اختلافات روایات، قضاوت در خصوص تعیین روز ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) مشكل خواهد بود. اگر چه در روز دحوالارض، گسترش زمین است ولی دحوالارض واقعی که گسترش معنویت، عدالت و امنیت است، با وقوع ظهور رخ می‌دهد. به هرحال می‌توان هر کدام از روزهای ذکر شده در روایات را به طور کنایه مراحلی از عصر ظهور دانست.
مفسران در مورد کلمه «دحاها» آیه 30 سوره مبارکه نازعات چه نظری دارند؟
در مورد آیه 30 سوره نازعات که در مورد بسط و گسترش زمین است در میان مفسران اختلاف نظرهایی وجود دارد و برخی معتقدند که خداوند، پس از آفرینش آسمان و ایجاد شب و روز، زمین را گسترده ساخت و برخی فراهم شدن شرایط زندگانى در زمین را از این آیه استفاده کرده‌اند. عده‌ای نیز گسترش زمین را به معنای آغاز سربرآوردن خشکی‌ها در این دوره یا ادوار گذشته دانسته‌اند و البته این امر منافاتی با یافته‌های علمی ندارد اما اینکه این وقایع در روز 25 ذی‌قعده صورت گرفته باشد از این آیه استخراج نمی‌شود.
با توجه به اینکه بهترین و بافضیلت‌ترین عمل مستحبی روز دحوالارض، زیارت مضجع مطهر امام رضا(علیه السلام) است، به نظر شما لازمه زیارت با معرفت چیست؟
از بزرگترین خواسته‌های زائر، شناخت مقام امامت است چنانکه در زیارت جامعه کبیره از خدا می‌خواهد أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ. در متون دینی، ثواب زیارت مشروط به معرفت یعنی شناخت صحیح است، اهمیت این موضوع به قدری زیاد بوده که در روایات زیارت امام رضا(علیه السلام) و دیگر معصومان(علیهم السلام) نیز به آن اشاره شده است؛ زیرا شناخت صحیح به عنوان یکی از مهمترین عوامل پیشرفت معنوی مطرح است و تا زمانی که زائر به این درک نرسد که خدمت چه کسی رسیده، فیض و بهره کافی نبرده است؛ در مورد زیارت همراه با معرفت امام رضا(علیه السلام) نیز در احادیث آمده است، (یَعْلَمُ أَنَّهُ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ) درک این موضوع که امام رضا(علیه السلام) امامی است که از طرف خداوند اطاعتش واجب دانسته شده و همچنین از دیگر حقوق امام بر زائر، گوش دادن به سخنان امام و اطاعت از ایشان است.
(مصاحبه‌گر: آزیتا ذکاء؛ مجلۀ حرم)