دکتر رمضان علی‌تبار، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سومین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با عنوان فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی که با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در تالار شیخ طوسی این مرکز برگزار شد، به موضوع فلسفه انسان و منطق علوم انسانی- اسلامی اشاره و عنوان کرد: یکی از مسائل مهم و اصلی در علوم انسانی، روش‌شناسی آن است. عوامل و متغیرهای مختلفی در روش‌شناسی نقش دارند که از جمله آن، موضوع علوم انسانی و نوع تلقی از آن است.

وی ابراز کرد: موضوع علوم انسانی در یک معنای کلی، انسان و جامعه و در معنای دقیق‌تر کنش‌ انسانی است.نوع تلقی از انسان و کنش‌های وی در مکاتب علمی  متفاوت بوده و بر اساس آن، به روش‌شناسی متفاوتی نائل شدند؛ اما در منظومه فکری اسلام به ویژه فلسفه اسلامی،کنش انسانی به مثابه موضوع علوم انسانی دارای مختصات و ویژگی‌های مختلفی‌اند که آن را از موضوع دیگر علوم به ویژه علوم طبیعی متمایز می‌سازد.

علی تبار افزود: این ویژگی‌ها بر اساس فلسفه اسلامی، آگاهانه‌بودن، ارادی‌بودن، هدفمند‌بودن، معناداربودن، اعتباری‌بودن و….  است که وجود هر کدام به گونه‌ای در روش‌شناسی علم، نقش داشته و در مجموع در علوم انسانی نیز اقتضای روشی خاصی خواهد داشت.

وی به تبیین موضوع انسانِ علوم انسانی و منطق تفسیر آن پرداخت و عنوان کرد: از مباحث زیرساختی در علوم انسانی، نوع تلقی از ماهیت و چیستی انسان است. شناخت انسانِ علوم انسانی، به مثابه موضوع کلی و کنش‌گر اصلی در علوم انسانی، امری ضروری است. در  چیستی و ماهیت انسان، دو رویکرد کلی رویکرد ماتریالیستی و سکولار و رویکرد دینی و الهی وجود دارد.

علی تبار ادامه داد: در رویکرد نخست، ویژگی حیوانیت و غریزه‌محوری، رکن اصلی ماهیت انسان را تشکیل می‌دهد. در این رویکرد، انسان عبارت است از موجودی مادی، حیوان، میرا، درنده، تک‌بعدی، تک‌ساحتی، دارای طبیعت حیوانی و سرشت غریزی و… که انسانِ علوم انسانی، از این قبیل موجود است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطر نشان کرد: این نگاه با توجه به تعریفی که از انسان ارائه می‌دهد باعث شده، روش علوم طبیعی را در علوم انسانی تسری دهند و در طراحی و انجام تحقیقات در این علوم، تنها بر اساس روش‌های کمی عمل کننند؛ اما با این تفاوت که در این گونه رویکردها، مسائل علوم انسانی با محوریت جامعه نیست بلکه محور فرد است.

این محقق و نویسنده کشورمان تاکید کرد: بر اساس اندیشه اسلامی، انسانِ علوم انسانی، موجودِ زنده دارای روح ملکوتی با گرایش به قرب الهی است که کنش‌های آن به مثابه موضوع علوم انسانی، می‌تواند دارای ویژگی لاهوتی، ملکوتی، مُلکی، حیوانی یا شیطانی باشد. غایت و هدف این علوم، زمینه‌سازی برای تحقق انسان و جامعه متعالی خواهد بود.

علی‌تبار تصریح کرد: با توجه به دشوارى، اهمیت و پیچیدگی شناخت حقیقت و ماهیت انسان، در کشف و فهم رازهاى وجودى‌اش، نیازمند منابع و ابزارهای معتبری هستیم که تنها از ناحیه خداوند و از طریق دین و وحی به بشر ارزانی داشته است؛ از این رو در بین انواع انسان‌شناسی، نظیرانسان ‌شناسی مادی و تجربی، فلسفی،  عرفانی، انسان‌شناسی دینی،از جامعیت و وثاقت خاصی برخوردار است.

وی ادامه داد: در انسان‌شناسی دینی به جای بهره‌گیری از روش‌های صرفاً تجربی یا عقلی، برای شناخت انسان از وحی و سنت نیز استفاده می‌شود و وحی به عنوان منبع و منطق فهم و تفسیر انسان به حساب می‌آید. در حالی که در انسان‌شناسی غیردینی به ویژه انسان‌شناسی مادی و تجربی به عنوان زیربنای علوم انسانی موجود، صرفاً با روش و متد تجربی، تنها ابعاد ظاهری و مادی آن را مطالعه می‌کند و در نتیجه، توان درک و فهم حقیقت و جایگاه حقیقی آن را ندارد.

این محقق و مدرس آگاهانه و ارادی‌بودن کنش انسانی، نیت‌مندی و هدفداری کنش‌ انسانی، اعتباری بودن موضوع علوم انسانی، تابع اقتضائات زمینه‌ها، ساختارها و بافتارهای فرهنگی – اجتماعی را از ویژگی‌های کنش انسانی به مثابه موضوع علوم  انسانی و اقتضائات روش‌شناختی آن برشمرد.