حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی عبدالهی عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در سومین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی با عنوان فلسفه اسلامی و علوم انسانی اسلامی که با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در تالار شیخ طوسی بنیاد برگزار شد، به تبیین موضوع «تحلیل فلسفی کنش ارادی از منظر فلسفه اسلامی» پرداخت.
وی به موضوعاتی همچون چیستی و ضرورت فلسفه کنش، پژوهش عقلانی درباره کنش آدمی، اهمیت فلسفه کنش برای فلسفه علوم انسانی، اشاره کرد و گفت: تبیین کارآمد رفتار انسانی یا باید از مفهوم عمل بهره ببرد و ارتباط آن را با انگیزه و شناخت انسانی روشن کند و یا اینکه نشان دهد رفتار انسان را می‌توان مستقل از چنین مفاهیمی تبیین کرد. نه تنها موضوع بلکه به تبع آن روش این علوم نیز به بحث تعریف و تبیین عمل بستگی دارد.
عبدالهی به تبیین مسائل فلسفه کنش پرداخت و اظهار کرد: چیستی کنش (نسبت کنش با صرف حرکت بدنی)، تشخیص عمل (نسبت توصیفات متعدد از عمل با خود عمل)، تبیین عمل (تبیین علّی مساوی است با نسبت علّی میان امور نفسانی کنشگر یا کنش انسانی) یا (تبیین عقلانی) و مسئله اختیار که در بردارنده دو سوال (چیستی اختیار و نسبت آن با ضرورت علی معلولی) است از موضوعات فلسفی کنش به شمار می‌رود.
وی تصریح کرد: مسئله نخست که مربوط به «چیستی کنش» است و «تشخیص عمل» که موضوع دوم بشمار می‌رود، کنش را اخص از صرف حرکت بدنی می‌داند و معتقد است فعلی که خارج از میل بدنی باشد، کنش نام دارد. کنش را می‌توانیم در ادبیات فلسفه اسلامی، اعم از فعلی که در اقسام فاعل بالقصد صادر می‌شود (معادل اکشن در کنش) بدانیم.
عبدالهی با بیان اینکه در خصوص نسبت توصیفات متعدد از یک عمل، از سه مسئله در فلسفه اسلامی می‌توانیم کمک بگیریم، گفت: نخست «عامل تشخص» است. از میان سه نگرش حداکثری حداقلی و میانه می‌توان با استناد به مسائل فلسفی از قبیل عامل تشخص تفکیک و مفاهیم فلسفی از ماهوی و کثرت علّی معلولی از دیدگاه میانه دفاع کرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در ادامه به تحلیل فرایند شکل‌گیری افعال ارادی در کلام فیلسوفان اسلامی پرداخت و بیان کرد: در این رابطه موضوعاتی همچون تصور فعل، تصدیق به فایده، شوق اراده و انجام فعل مطرح می‌شود. این تحلیل نیازمند به تکمیل است و مولفه‌های موجود نیاز به اصلاح دارد. فعل که از فاعل بالقصد صادر می‌شود بررسی می‌کند که یا این فعل برای او نافع است یا خیر؟ و باید مطلوبیت یک امر پذیرفته باشد.
عبدالهی با بیان اینکه ابتدا قبل از انجام هر فعلی، هدفی برای آن تصور می‌شود، افزود: بررسی مطلوبیت هدف، تصور فعل خاص برای رسیدن به آن هدف، بررسی رابطه فعل تصور شده با هدف مطلوب، تصدیق به مقدمیت فعل خاص برای حصول نتیجه مطلوب، پیدایش انگیزه انجام آن فعل، اراده انجام فعل، انجام فعل در صورت نبودن موانع از پیشنهادات ارائه شده در خصوص این تحلیل است.
عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران اضافه کرد: مطلوبیت فعل همراه مطلوبیت ثانوی و بالتبع آن است. از این رو باید هدف برای فرد مطلوب باشد تا در سایه آن، به مطلوبیت برسد.
وی با بیان اینکه تحلیل حکمای اسلامی از نحوه صدور فعل از فاعل بالقصد نیازمند اندکی اصلاح است، ادامه داد: این اصلاح در سایه مولفه‌های حاضر در اصل لزوم و وجود آنها نیست بلکه در فعل ارادی است. باید به اهداف طولی در کنش‌های ارادی توجه کافی داشت و هدف یا علت غایی از الزامات است.
عبدالهی در پایان به نتایج کلی موضوع «تحلیل فلسفی کنش ارادی از منظر فلسفه اسلامی» پرداخت و گفت: واقع‌گرایی در علوم انسانی عملی حقیقی، نیازمندی علوم انسانی بایسته به مبانی انسان شناختی و نیازمندی علوم انسانی بایسته به مبانی هستی شناختی از نتایج کلی این مبحث است.