بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوی، با هدف ترویج و نشر فرهنگ اسلامى در سال 1363 تأسیس شد. در حال حاضر این مرکز، به عنوان مرکزى علمى و پژوهشى و با همکارى محققانى از حوزه و دانشگاه در قالب گروه‌هاى پژوهشى در راستاى تحقق اهداف فرهنگى آستان قدس رضوى فعالیت دارد و افزون بر برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی و پژوهشی، آثار فروانی را منتشر و در اختیار پژوهشگران و محققان قرار داده است. در آستانه سی و چهارمین سال از تأسیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با نگاهی گذرا به سوابق این مرکز درخواهیم یافت که این نهاد علمی در طول بیش از 3 دهه عمر خود، با درک درست مختصات زمانی و مکانی توانسته است نقشی غیرقابل انکار در پیشبرد معارف دینی داشته باشد و کارنامه‌ای موفق از جذب نخبگان بروز دهد.

انتشار4000 جلد کتاب از بدو تأسیس تا کنون

حجت‌الاسلام و المسلمین علی جلائیان اکبرنیا؛ معاون پژوهشی و برنامه‌ریزی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با اشاره به آثار منتشر شده این مرکز از ابتدای تاسیس تاکنون می‌گوید: بنیاد افتخار داشته است در افزون بر 30 سال تلاش علمی، علاوه بر ایجاد نظام و بستر لازم برای پژوهش در حوزه علوم و معارف اسلامی، بویژه نشر فرهنگ شیعی و علوم اهل بیت(علیهم السلام)، از جمله تربیت پژوهشگر، نزدیک به 4000 جلد کتاب را در 1470 عنوان منتشر کند.

 او ادامه می‌دهد: این تفاوت شمار، به‌خوبی حکایت از آن دارد که به‌طور متوسط هر عنوان، در بیش از دو جلد، نشر یافته که خود شاخصی در عمق، کیفیت و مرجعیت عنوان‌های انتشار یافته است. شمارگان 14 میلیونی این کتاب‌ها نیز نشان می‌دهد که هر عنوان دست‌کم با 3000 نسخه روانه بازار شده است که در عرصۀ نشر، رکوردی قابل اعتناست.

برگزاری نشست‌ها و پژوهش‌های علمی در سطح بین المللی

یکی از قالب‌های عرضه یافته‌های پژوهشی و مؤثر در به‌روز رسانی آگاهی‌های تخصصی پژوهشگران، برگزاری نشست‌های علمی، کنگره‌ها و سمینارهای تخصصی است. این مدل کارآمد و پذیرفته در مجامع علمی، موجبات آشنایی بیشتر شرکت‌کنندگان را که عمدتا از چهره‌های علمی ـ پژوهشی خارج از بنیاد هستند، با بنیاد و فعالیت‌های آن فراهم می‌آورد. جلائیان، برگزاری مشترک و ایفای نقش همکار در این گونه برنامه‌های علمی را نیز، بخشی از کارها و مأموریت‌های بنیاد در جهت دستیابی به مرجعیت علمی مشهد مقدس، به عنوان یکی از مطالبات تولیت معزز آستان قدس رضوی، حضرت آیت‌الله رئیسی می داند.

او می‌گوید: بنیاد توفیق داشته است به طور متوسط، ماهانه یک همایش علمی یا نشست تخصصی را در سطوح ملی و بین‌المللی برگزار کند. خوشبختانه گزارش‌هایی علمی از این نشست‌ها و هم‌اندیشی‌ها، در قالب مقاله یا کتاب انتشار یافته که بسیاری از آن‌ها تنها منابع مطالعاتی در موضوع خود است.

راه اندازی اندیشکده و پژوهشکده

اگرچه تأکید بر حفظ بافت و شاکلۀحوزوی بنیاد مانع از آن بوده که به رغم پیشینه طولانی و فراوانی آثار، به عنوان پژوهشگاهی رسمی شناخته شود، اما ضرورت‌هایی از جمله شناسایی بهتر و حضور مؤثرتر در میان مراکز پژوهشی داخل و خارج کشور، جذب نخبگان دانشگاهی و قرار گرفتن در معرض ارزیابی‌های علمی و رسمی، موجب شده است طی دو سه سال اخیر، فرایندهای مربوط پی‌گیری و زیرساخت‌های لازم فراهم آید. معاون پژوهشی و برنامه‌ریزی بنیاد در این زمینه می‌گوید: در آینده‌ای نزدیک، این مرکز فعالیت‌های خود را در سه تشکیلات جدید اعم از پژوهشکده علوم و معارف رضوی، اندیشکده و مرکز احیاء تراث، پی خواهد گرفت.

مهمترین مراکز علمی همکار

جلائیان با بیان اینکه، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، تا کنون توانسته است با 29 مرکز علمی ـ پژوهشی تفاهم‌نامه همکاری امضا کند، ادامه می‌دهد: این مراکز به دو دستۀ داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند.اجرای طرح‌های مشترک پژوهشی، برگزاری همایش‌های علمی، مبادله استاد و پژوهشگر در قالب اعطا و قبول فرصت‌های مطالعاتی، انتشار مشترک کتاب، مبادلۀ بانک‌های اطلاعاتی و مانند آن، از مهم‌ترین محورهای پیش‌بینی شده برای این همکاری‌هاست.

 اهم فعالیت‌های بین‌المللی

او می‌افزاید: ترجمه کتاب از عربی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی به فارسی، و انتشار عناوینی به زبان‌های عربی، انگلیسی، اردو، آذری، روسی و مانند آن که شمار آن‌ها به بیش از ده زبان می‌رسد، برجسته‌ترین نوع همکاری علمی است. افزون بر این، دعوت از چهره‌های ممتاز علمی در خارج کشور برای حضور در سمینارها و کنگره‌ها، پذیرش شخصیت‌ها و گروه‌های علمی غیرایرانی برای بازدید از بنیاد، مشارکت در برگزاری وبینارهای علمی با شخصیت‌های علمی در کشورهای مختلف، همکاری نزدیک با مرکز امور بین‌الملل در تأمین نیازهای فرهنگی و اهتمام به انتشار نسخۀ الکترونیک کتاب‌ها در اینترنت، از مهم‌ترین اقدامات برای پررنگ کردن حضور در عرصۀبین‌الملل است.

پژوهشگران صاحب‌نام

جلائیان اظهار می‌کند: بیشتر پژوهشگران بنیاد به علت سابقه طولانی در تألیف، ترجمه و تصحیح، و نیز برگزیده شدن آثارشان، از چهره‌های شناخته شده در محافل علمی‌اند، اما در میان درگذشتگان، آیت‌الله استاد واعظ زاده و استادان شانه‌چی، دکتر یاحقی، دکتر عدالتی، دکتر نبئی و احمدی بیرجندی از جملۀکسانی‌اند که توانسته‌اند با حمایت و کمک بنیاد، آثاری ارزنده از خود به جا گذارند.

آثار شاخص بنیاد

او به آثار شاخص این مرکز اشاره کرده و بیان می‌کند: تاکنون 109 عنوان از کتاب‌های بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب سال حوزه، کتاب برگزیده دانشگاهی، کتاب برتر رضوی، کتاب فصل، کتاب برتر استان و مانند آن شناخته شده‌اند.