از زمان خاکسپاری پیکر مطهر امام‌رضا(علیه السلام) در سناباد توس، به تدریج شیفتگان و علاقهمندان حضرتش بر مزار آن امام همام گرد آمدند و با ساخت بارگاه و وقف املاک و اسباب بر مضجع شریف امام، در آبادانی آن کوشیدند. همین توسعۀ حرم و موقوفات و نذورات رضوی سبب شد تا افرادی از میان رجال دینی تا رجال سیاسی و نظامی، بسته به شرایط هر عصر، اداره و تمشیت امور آن را عهده‌دار گردند. از این افراد تا دورۀ صفوی با عنوان نقیب، پس از آن تا پایان دورۀ افشاری با نام متولی، در عهد قاجار با عنوان متولیباشی، در عصر پهلوی با نام نایبالتولیه و پس از انقلاب اسلامی با عنوان تولیت یاد شده است.
هدف از تدوین کتاب «آستان قدس رضوی؛ متولیان و نائب التولیه‌ها»، آشنایی با شرح حال و بررسی اقدامات این اشخاص است که در سیر تحول حرم رضوی تأثیری به سزا داشتهاند. بخش عمدهای از مطالب این کتاب در دائرةالمعارف آستان قدس رضوی آمده است؛ اما چون این مطالب با نظم الفبایی و به‌صورت پراکنده بود، شورای علمی گروه فرهنگ و سیره رضوی تصمیم گرفت، بررسی سیر ادارۀ حرم و متولیان آن را در قالب اثری مستقل با اضافات و تعدیل‌هایی، به دو تن از پژوهشگرانش واگذار نماید.
مطالب کتاب در شش فصل تنظیم گردیده است؛ فصل نخست، به پیشینۀ ادارۀ حرم مطهر رضوی و نقیبان و متولیان آن از آغاز تا دورۀ صفوی؛ فصل دوم، به متولیان دورۀ صفوی؛ فصل سوم، به متولیان دورۀ افشاری؛ فصل چهارم، به متولیان دورۀ قاجار؛ فصل پنجم، به نایبالتولیههای دورۀ پهلوی؛ و فصل ششم، به متولیان آستان قدس رضوی پس از پیروزی انقلاب اسلامی اختصاص یافته است. همچنین اسامی نویسندگانی که از مقالات آنان در تدوین این اثر استفاده شده و عنوان مقالات آنان در انتهای کتاب آمده است.
کتاب «آستان قدس رضوی؛ متولیان و نائب التولیه‌ها» به کوشش محمد سوهانیان حقیقی و رضا نقدی پژوهشگران گروه فرهنگ و سیرۀ رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی گردآوری شده و با شمارگان 300 جلد در قطع وزیری به چاپ رسیده است.