حجت الاسلام و المسلمین علی امیرخانی در سلسله نشست‌های تخصصی «سیره امام رضا؛ آموزه‌ها و کارکردها» که به همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در حوزه علمیه ولی عصر در شهر بناب استان آذربایجان شرقی برگزار شد، به تبیین موضوع «رابطه بین معرفت و عقلانیت در سیره امام رضا(علیه السلام)» پرداخت و عنوان کرد: مباحث معرفت شناسی از موضوعاتی است که باید در اندیشه امامیان نخستین، بازخوانی شود و غبار غفلت از روی آن برداشته شود.
وی عنوان کرد: نظریه معرفت اضطراری ریشه در منابع اسلامی از جمله آیات و روایات نبوی دارد. برخلاف گمان کسانی که می‌‌پندارند در کلام نخستین اسلامی، سخنی از بنیان‌های معرفت‌شناختی به میان نیامده است، کلام اسلامی و به‌ویژه اندیشه امامیه، از آغاز به بررسی زیرساخت‌های معرفت‌شناسانه در دانش الهیات، علاقه‌مند بوده و آن را به صورت جدی و پیگیرانه دنبال می‌کند.
امیرخانی ادامه داد: نظریه معرفت و نسبت آن با اراده و اختیار آدمی، به سرعت مورد توجه متکلمان قرار گرفت، در این مدت اندیشوران نخستین امامیه به «معرفت اضطراری» باور داشتند و بر اساس آیات و روایات در موضوع معرفت‌شناسی و چگونگی تحقق معرفت و نقش اراده و اختیار انسان در فرآیند شکل‌گیری آن و نیز رابطه تعقل و خردورزی با معرفت، نظریه‌پردازی‌های موشکافانه و دقیقی ارائه دادند.
وی افزود: اندیشمندان نخستین امامی و اهل حدیث، که عنایت ویژه به نصوص و متون اسلامی داشتند، به اضطراری بودن معرفت نیز اعتقاد داشتند، با این تفاوت که در منظومه معرفتی اهل حدیث به جنبه اکتسابی معرفت، کم توجهی شده و به نقش اراده و اختیار انسان در فرآیند تولید معرفت توجهی نشده، ولی در سنت کلامی امامیان نخستین، معرفت اضطراری در کنار تعقل و خردورزی و نیز اختیار و تأثیر اراده انسان در کسب فرآیند معرفت مورد پذیرش قرار گرفت.
این استاد حوزه کلام در ادامه با بیان اینکه همه ما جیره خوار معارف اهل بیت(علیهم السلام) به ویژه امام رضا(علیه السلام) هستیم خاطر نشان کرد: ما دریایی از معارف قرآن و سنت را در اختیار داریم که باید با روش‌های منطقی و اصولی استخراج شود. همان‌گونه که فقه آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) را با تمام گستردگی از آیات و روایت استخراج می‌کنیم، استخراج این معارف نیاز به فقاهت و تلاش بسیار دارد.
وی اضافه کرد: علوم حدیث یکی از رشته‌های علمی است که برای استخراج معارف آن نیاز به متخصص در حوزه علم رجال و بررسی دقیق دارد. در حوزه‌های علمیه برای استخراج معارف این احادیث، دو روش وجود دارد، یکی از روش‌های مرسوم بررسی رجالی است که بیشتر علمای بزرگ ما در نجف اشرف از این روش استفاده می‌کنند و دیگری روش صحت صدور از طریق وثوق روایی است که در محافل علمی قم و مشهد طرفدارانی دارد.
وی به تبیین معرفت از نگاه امام رضا(علیه السلام) پرداخت و گفت: از امام رضا (علیه السلام) سؤال شد، آیا انسان در معرفت نقشی دارد یا خیر؟ ایشان فرمودند: «خیر» و در ادامه سوال شد، آیا برای انسان‌ها در معرفت اجری هست؟ فرمودند: «بله. خداوند منت می‌گذارد و به خاطر معرفت به شما ثواب و اجر می‌دهد».
حجت الاسلام امیرخانی با بیان اینکه معرفت اعطایی است و اکتسابی نیست، اظهار کرد: در روایتی آمده است، انسان در معرفت نقشی ندارد و معرفت و هر چه در عالم وجود دارد صنع خداست. معرفت امری جبری نیست. انسان باید برای کسب علم تلاش کند.
وی ادامه داد: امیدواریم توفیق داشته باشیم معارف اهل بیت(علیهم السلام) را بفهمیم و به دیگران آموزش دهیم. یکی از راه‌هایی که مردم نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) کرنش نشان دهند و خاضع می‌شوند، معرفی فضایل ائمه اطهار(علیهم السلام) است.