در این کتاب نخست مؤلّف چکیده‌ای از جغرافیای پیش از اسلام را به منظورمقایسه با جهان بعد از اسلام ارائه کرده و به ارزیابی نیروی ذاتی و توان‌ایدئولوژی و فرهنگ اسلامی پرداخته است. وی سپس مقوله‌هایی چون‌مسجد، مدرسه، کتابخانه، مراکز علمی، رصدخانه، بیمارستان... و نیز بافت‌شهرهای اسلامی، نفوذ بینش اسلامی، بوم‌شناسی، نهاد وقف به منزله یک اهرم عمرانی و فراگیری‌ِ هنر اسلامی را مورد توجّه قرار داده است. در پایان، فراز ونشیب و شدّت و ضعف، توان بینش اسلامی در خلق پدیده‌های جغرافیایی وپی جویی‌ِ علل و عوامل آن به طور گذرا مورد بررسی قرار گرفته است.